Cuntooyinka aan caafimaadka lahayn waxay noqdeen caqabad weyn oo saameyn taban ku leh caafimaadka bulshada Soomaaliyeed. Waxaa aad u sii kordhaya cudurrada la xiriira hab-dhaqanka cunista sida sonkorowga, dhiig-karka, cudurrada wadnaha, iyo cayilka xad-dhaafka ah. Maqaalkan, waxaan si qoto dheer uga hadli doonnaa saameynta cuntooyinka aan caafimaadka lahayn, dhibaatooyinka ay keeni karaan, iyo muhiimadda wacyigelinta si loo helo bulsho caafimaad qabta.
Maxay Yihiin Saameynta Cuntooyinka Aan Caafimaadka Lahayn?
Cuntooyinka aan caafimaadka lahayn waa kuwa ay ku badan yihiin:
- Sonkorta xad-dhaafka ah
- Dufanka buuran (Trans fats)
- Saliidda la warshadeeyay
- Karbohaydraytyada la sifeeyay (Refined carbs)
- Cusbo aad u badan
- Maaddooyin kiimiko ah iyo waxyaabo lagu daro si loo adkeeyo ama loo dhadhansiiyo
Cuntooyinkan waxaa ka mid ah cuntooyinka degdegga ah (fast food), cabitaanada sonkorta badan leh sida sodhka, shukulaatada, keegga, baastada iyo cuntooyinka la warshadeeyay sida chips-ka iyo hilibka la keydiyay (processed meats).
Saameynta Cuntooyinka Aan Caafimaadka Lahayn
Cuntooyinkan waxay yeelan karaan saameyn taban oo kala duwan oo ay ka mid yihiin:
1. Kordhinta Cudurrada Wadnaha iyo Dhiig-Karka
Cuntooyinka baruurta sare leh iyo cusbada badan ayey si toos ah u sababi karaan cadaadiska dhiigga oo kor u kaca, taasoo kordhinaysa halista cudurrada wadnaha. Cilmi-baarisyo badan ayaa muujinaya in cuntooyinka qani ku ah dufanka buuran ay horseedi karaan xididada dhiigga oo xirma (atherosclerosis), taasoo sababi karta wadne xanuun iyo istaroog.
2. Sonkorowga Nooca 2-aad
Cuntooyinka sonkorta badan iyo karbohaydraytyada la sifeeyay waxay sare u qaadaan heerka sonkorta dhiigga, taasoo keeni karta caabbinta insulinta iyo cudurka sonkorowga nooca labaad. Daraasado badan ayaa muujiyay in dadka cuno cuntooyinka warshadaysan ay halis sare ugu jiraan cudurka sonkorowga.
3. Cayilka iyo Miisaanka Xad-dhaafka ah
Cuntooyinka degdegga ah iyo cabitaannada sonkorta leh waxay leeyihiin kalooriyo aad u sareeya, taasoo horseedi karta cayil. Miisaanka xad-dhaafka ah wuxuu sababi karaa cudurro kale sida xanuunka kala-goysyada iyo cudurrada wadnaha.
4. Dhibaatooyinka Maskaxda iyo Caafimaadka Dhimirka
Cuntooyinka warshadaysan waxay saameyn xun ku yeelan karaan caafimaadka maskaxda. Daraasado dhowr ah ayaa muujiyay in cunista cuntooyinka warshadaysan ay la xiriiri karto xanuunnada dhimirka sida walwalka, niyad-jabka iyo hoos u dhac ku yimaada xusuusta.
5. Dhibaatooyinka Dheefshiidka
Cuntooyinka aan caafimaadka lahayn waxay keeni karaan dhibaatooyin dheefshiidka la xiriira sida calool-fadhi, gaaska iyo xanuunada mindhicirrada. Saliidda warshadaysan iyo kiimikooyinka lagu daro cuntooyinka waxay waxyeelo u geysan karaan caafimaadka mindhicirka.
Xalalka iyo Habka Looga Hortagi Karo Dhibaatooyinkan
Si loo yareeyo saameynta cuntooyinka aan caafimaadka lahayn, waxaa lagama maarmaan ah in:
- Wacyigelin Laga Sameeyo Cuntooyinka Caafimaadka Leh – Waa in la xoojiyo dadaallada wacyigelinta ee ku saabsan cuntooyinka caafimaadka leh sida khudradda, miraha, kalluunka, lawska, iyo cuntooyinka dufanka fiican leh.
- Yaraynta Cuntooyinka Warshadaysan – In la doorto cuntooyinka dabiiciga ah ee la kariyey guryaha halkii laga cuni lahaa cuntooyinka si warshadaysan loo diyaariyey.
- Dhiirrigelinta Jimicsiga – Jimicsiga joogtada ah wuxuu yareyn karaa saameynta xun ee ka dhalata cunista cuntooyinka aan caafimaadka lahayn, wuxuuna caawiyaa gubitaanka kalooriyada xad-dhaafka ah.
- Kor U Qaadista Dhaqanka Cunista Cuntooyinka Dabiiciga Ah – Waxaa muhiim ah in la dhiirrigeliyo cunista cuntooyinka dabiiciga ah, kuwaasoo ah kuwa ugu caafimaadka badan.
- Ka Hortagga Xayeysiiska Cuntooyinka Aan Fiicneyn – Dowladda iyo hay’adaha caafimaadka waa inay xakameeyaan xayeysiiska xad-dhaafka ah ee cuntooyinka aan caafimaadka lahayn si loola dagaallamo cudurrada la xiriira.
Gunaanad
Cuntooyinka aan caafimaadka lahayn waxay khatar weyn ku yihiin caafimaadka bulshada Soomaaliyeed. Horumarka caafimaadka guud ee bulshada wuxuu ku xirnaanayaa wacyigelinta la xiriirta cuntooyinka caafimaadka leh iyo yareynta isticmaalka cuntooyinka warshadaysan. Haddii aan si dhab ah u qaadano talaabooyin sax ah, waxaan abuuri karnaa bulsho caafimaad leh oo ka fogaata cudurrada la xiriira cunto-xumada.
Keywords: Saameynta Cuntooyinka Aan Caafimaadka Lahayn, Cuntooyinka Warshadaysan, Cudurrada Wadnaha, Sonkorowga, Cayilka, Wacyigelinta Caafimaadka, Jimicsiga, Cuntooyinka Dabiiciga Ah.
Waxaad halkaan sidoo kale ka aqrisan kartaa Xanuunada Ku Dhaco Maskaxda